NINA DAY LE PHALRAZA

Ziektu: Thangsawihmang

Noa naupa Ham, Ham naupa, Kush, Kush naupa Nimrod chun Assuria Khawpui Ninevi a bawl a nih. Chun, Ninevi chu Assuria pathiennu Nina hming chawia phuok a nih. Nimrod chu milim pathien biek ṭantu a nih.

Sema’n a that a, a taksa khawm a chan nâwi vawng a nih. Nimrod a thi chun a nuhmei Semiramis chu ‘Van Lalnu’ (queen of heaven) tiin a lim chu pathiennu angin an biek a. An naupa Tamuz chu ‘Van Lalnaupa’ (prince of heaven) tiin a lim chu pathienpa angin an biek bawk a. Semiramis hming dang chu ‘Nina’ ti a na, chu chu hurna pathiennu a nih. Hieng ang hin Assuria khawpui Ninevi a chun milim biekna an ṭan a, chu chun rambung dang khawm a kâizap pei a nih. Chun, hnam tin hin pathienpa le pathiennu ei nei seng a; eini chen khawm ringlo huna chun khuonu le khuopa an lo nei. Hieng ang hin Aigupta a chu pathiennu Isis le pathienpa Isthar an nei a. Grik chu Aphrodite le Eros, Rom chun Venus le Cupid, Kanaan rama chun Asherah le Baal.

NINA DAY

Semiramis hming dang chu Nina a nih, chu chu hurna pathiennu tina a nih. Chuleiin, Ninevi mihai suolna inpâwngnêkna le nuhmei/pasal thila an suolna khan vân a tawng rak leiin Pathienin hrem a tum a nih.

Semiramis thi hnung chun a lim chu pathiennu angin Assuria mihai chun an hung biek a. Kum tin ni ser an nei a, chu chu ‘Nina Day’ ti a nih. Nina Day an hmang huna chun nuhmei le pasal zalên taka inpâwlna hun an hmang a, chu huna nau pieng chu nau thienghlima ngâi a nih. Hieng ang char hi Kanaan mihai khawmin niserh an nei ve, chu chu ei hril hma’n Kanaan mihai sakhuo hril hmasa phawt ei tih. Kanaan mihai pathienpa chu Baal a na, a umzie chu ‘hnuoi ṭhatna pathien’ tina a nih.

Baal chun a sin thaw zirin hming tum tum a nei a, Haddu chu chu ruo le thlipui pathien a nina hming a nih. Zabul, chu chu hnuoi lalpa a nina hming a nih. Aliyn, hnetu pathien a nina hming a nih. Thlipui pathien a nina lim chun a changtiengin hmawl a chawi a, a vawitieng chun ṭêk hlum (thunderbolt) a chawi bawk. Hieng ang hin a sin thaw ang peiin nîna le hming tam tak Baal chun a nei a nih. Chuleiin, a nina ang peiin Baal hlim chu chi tum tuma siemin an biek a nih.

QUDSHU DAY: Nina Day ang bawkin Kanaan mihai khawmin niserh, qudshu day an nei a. Amiruokchu, chu thu ei hril hma’n Kanaan pathiennu chanchin a tâwi thei angin târlang ei tih. Baal ang bawkin pathiennu chun a nina ang peiin hming tam tak a nei ve a. ‘Astarte’ ti dam, ‘Asherah’ ti dam, ‘Anat’ inrâi nau pâi si lo, chithla pathiennu (begotter of life) ti dâm, ‘Qudshu’ (“nawchizawr thienghlim”) (sacred prostitute) ti dâm a nih. Qudshu chu hurna pathiennu a nih, a lim khawm nuhmei saruok vâng lim, pasal mit la êm êma siem a nih. Kanaan mi hai chun kum tin niserh, Qudshu Day an hmang zie hlak a, chu huna chun nuhmei le pasal zalên takin inpâwl a thieng a nih.

DAY: Tienlai Bali thlierkar mihai khawm Nina Day ang bawk hi niserh an nei ve a, chu chu ‘Parwana’ ti a nih. Ṭhâl huna thilhring chi khat (zanghli ang) lung hnuoia um an man a, chu chu bawmtea an thun a. Bawm chu an inzawn a, thiempu chun hma a ṭhuoi a.

An zêu ṭâwl a, thiempu’n an thien zo chun an fak hlak; hi hi inthâwina chi khat an hmang chu a nih. Zân a hung inthim, thla a var lai chun tlangval ruol chu an infiem a, sakawr chunga chuongin hmawlin an insun thlak a.

Chu zo chun archal insuol (cock fighting) an thaw a, an kerînga tîthrâng hna an zem a, an insuol hlak. Nunghak ruol chun tlangvai infiem chu an en a, rangkachaka siem dâm, dârsena siem dâm sul lim an awr a. An infiem zo chun nunghak le tlangval chu zalên takin an inpâwl hlak.

PHALRAZA HMANG DAN

Phalraza le Sikpui Lam chu inzawm a ni leiin Sikpui hla la hril hmasa phawt ei tih. Sikpui Ruoi hi mi ṭhenkhat chun an bu hai kum ralinsan an nei kum nunkhawnuom chênnaa an hmang niin an hril a. Pu Hranglien Songate chun Sikpui Ruoi chu sakhuo le inzawm khawtlâng pathien an biekna niin a hril a, Pu Darthangluoi Faihriem khawmin sakhuo le inzawm bu pathiennu, Fapite an
biekna niin a hril bawk.

Anni pahni hril dân hi pawm tlâk niin ei hriet tak. Sikpui Ruoi chu sakhuo le inzawm a ni leiin nuom thua thaw el thei an nawh. An thaw ding chun lal in kawt changtieng panga zâna khuong an khâi a, vuok ri a um chun thaw thienglo a nih, vuok ri a um dêr naw chun thaw a thieng chau a nih, chuleiin, Sikpui Ruoi chu sakhuo le inzawm ngei niin ei hriet. Sikpui hla chu tam tak a um a, naupang hla le puitling hla a um a. Naupang chu Sikpui lam an ṭan tâwmin innghâkkhâwmna’n naupang chu lâmzâwlah Durte hla/Buonthlaw hla sakin an lo lâm hlak, Thlawrân hla khawm an sak bawk hlak. Puitling an kim ta chun nuhmei le pasal hnungtieng kut inchelin mâwi êm êmin an lâm hlak.

Sikpui lam hla chu tam tak a um a, a hmasatakin hlapui, Lamtluong hla an sak hlak. Hi hla sak naw chun lâm thieng der lo a nih. Khuongpu chun, “Sikpui inthang kan ui lai a, Chângtuipui aw sem marilli kang intan,” a ti a. Lâmhai chun, “Ke ralâwna ka leido aw, Sûnah sûm ang zâna mei lawn invak e,” tiin an dawn; hieng ang peiin hla sakin an lâm hlak. Sikpuilam hla hi sâwm chuong, sei deu a ni leiin zânkhawvara sak khawp a nih. Hi zoa hin Hranthli hla, Lamtluong hla, Saia ketet hla, Aranlai hla (Tangkâwng vailak hla), Neilur hla, Khawsawr hla, Simsak hla le Ṭinna hla a nih.

Saia Ketet hla hi ei Phalraza le inzawm a ni leiin tawite chau tarlang ei tih:

“Atlei sâwmfa thlaw, kum khat
Enthlaw ti’n tuolah in hril;
A hril thiem rawh e,
Saia sâwmfa thlaw, kum intina
Kul hraia ithlaw;
|uona lo inthang,” tiin.

Phalraza chu Sikpui lam zâtin an thaw ngai nawh, a kâr châng chaua thaw hlak a nih. Sikpui lam ṭumṭiek huna thaw hlak a nih. An lâm ding chun tlangval chun nunghak chu lâm pui ding an fiel a, an nuoma an lâm pui thei chun nunghak chu an inphal tina a nih. Parbung khuo Pu T. Ruma (H. Thanglora upa) mi hril dân chun Saichawnkhup Zote chu tlangval lien deu hrât deu el a na.

Amiruokchu, nunghak lâm pui dinga a fiel po chun an nuom naw leiin sunthlak (tibûra khâi) thir phêk chîte an lo pek pei a. Chuongchun, inzak takin nunghak lâm pui ding a hmu naw leiin a um a. Nunghak le tlangval kut insuia an lâm dup dup a en chun an zak khawp el a. A farnu chun sunthlak an pek hai chu tuthlawa suta hlo thlo dingin a hril a. A farnu thurâwn pêk ang chun lo lien deu a nei a, bu inei khawp hiel a hung nei hlak a. Chuleiin, Saia ketet hla, Sikpui hlaa a parietna hi an hung phuok a nih.

A hla thu umzie khawm atlei (tlangval) kum khat bu thlo dawk in hril thang veng vung; in hril nasa ngei el, tina a nih. Chang hnina chun Saia chun kum tin tin bu a kul (kul hrai) bit a thlo dawk; a hlo thlona hmun, (Ṭuona lo inthang) a lo fena/ṭuonna hmun an thang, tina a nih. Hi hla hi châng sâwm a na, Saia taimâkna, a neinungzie hrilna ngawt a nih. Hi thu namdetna chu Mizo Ziektu, Pu K. Zawla chun hieng hin a lo hril a, “Hmar hian Sikpui Kût an nei ṭhin a. He Kûta hian an nula kawppui tur tlangvalin an sawm ṭhin a. Phullen leh Zawgin inkâra an awm laiin Saichawnkhupa chuan nula a sâwm ve a. Tuman duh lova, an thirkhai an lo pe hlawm a,” tiin a hril.

Hi thu ei târlangna kher chu 4500 vela Assuria mihai chun Nina Day an lo hmang chun a zapkai hlutzie a nih. Kanaan ramah Qudshu Day an hmang a, Bali thlierkarah Parwana Day an hmang a, Hmar pi le puhai chen khawmin Phalraza an lo hmang hi a mak bek lei a nih. Phalraza umzie chu “Inphal Zân” tina a nih. Hi zân hin chu tlangvalin nunghak an lâm pui kha an tâ dingin an inphal lei a nih. Tlangval thabo hlo ngai lo Saichawnkhup ta ding ruok chun inphal an um der nawh.

Tulai khawm Saichawnkhup anga tlangval thabo, lekha inchûk pei lo, sawrkar sin hmu lo, hmelṭha deu khawm nunghakin an dit nawh. Tlangval hmel se deu khawm lekha thiem, officer an ni chun nunghak hmelṭha deu khawm an ta dingin an inphal a, Phalraza an hmang pui el a nih.

Assurian suolna chun a zapkai sei veng veng ngei el, pathienpa le pathiennu an lo nei angin India, Hindu khawmin pathienpa le pathiennu “Hare Ram, Hare Krishna” ti an nei a, ringlo huna Hmar pi le pu chen khawmin Khuonu le Khuopa an lo nei a nih. Hieng ang hin Assuria milim biekna hunserh chun khawvel punpui a fang suok a. Assuria pathienpa Tamus chu zirtawp nia thi a ni leiin “Good Friday” tiin an lo inser a. Juda nuhmei ruol khawmin Good Friday ni chun an ṭa thu zawlnei Ezekiel chun hieng hin a lo hril, “Chun, Lalpa in dai kawtkhar hmartienga uma chun a mi ṭhuoi a; chun, ngai ta, chutaka chun nuhmeihai chu Tamuz ṭain an ṭhung a,” (Ezekiel 8:14). Amiruokchu, Rom lal Constantine 313 A.D. hin kristien a hung ni chun Good Friday chu Tamuz thi champha ni ta loin Isu thi champha a ni leiin khawvel pumpui inserh dingin a hung puong a nih.

Published on Hmasawnna Thar, October 20, 2021.

Loading

Comments

comments

Leave a Comment

Your email address will not be published.

Start typing and press Enter to search

Jai Hmarram!